Zorgplicht naar vrijwilligers; aandachtspunten voor besturen

Bert Kerseboom heeft ruime ervaring op het gebied van het voorkomen van risico’s op schade en/of letsel. Hij weet uit eigen ervaring dat bestuursleden vaak pas echt actie ondernemen als ze geconfronteerd worden met een ernstig ongeval. Het is begrijpelijk dat er dan kostbare tijd verloren gaat en het probleem alleen maar groter wordt. Om besturen beter voor te bereiden deelt hij zijn kennis hierover in deze blog. 

In elke omgeving waar mensen actief zijn, kunnen onverwachte situaties zich voordoen. Soms worden deze vanzelf opgelost, maar soms kunnen ze leiden tot ernstige schade of letsel. Het kan verleidelijk zijn voor besturen van vrijwilligersorganisaties om te vertrouwen op collectieve verzekeringen en te denken dat alles daarmee 'wel geregeld' is. Maar pas bij een ernstig incident dringt soms het besef door dat er vooraf meer aandacht had moeten zijn voor preventie en zorgplicht. 

Elke organisatie heeft namelijk een wettelijke zorgplicht naar alle mensen die binnen de organisatie actief zijn, ongeacht of het gaat om werknemers, stagiaires of vrijwilligers. Het is van cruciaal belang om te begrijpen wat deze zorgplicht inhoudt en hoe deze van toepassing is op verschillende groepen binnen de organisatie. 

Vrijwilligers zijn vaak het kloppende hart van organisaties, en het is van groot belang om hun veiligheid en welzijn te waarborgen. Door bewustwording te creëren rondom risico's en zorgplicht, kunnen besturen en vrijwilligers samenwerken aan een veilige en gezonde werkomgeving voor iedereen. In onze blogpost verkennen we enkele belangrijke aandachtspunten en bieden we tips om risico's te identificeren, te beheren en te verminderen. 

Overeenkomsten tussen werknemer, stagiaire en vrijwilliger 

In het kader van schade en letsel veroorzaakt door een werknemer, stagiaire of vrijwilliger gelden eenvoudige regels: de organisatie of werkgever is altijd aansprakelijk, tenzij de schade of het letsel te wijten is aan "bewust roekeloos gedrag van de werknemer, stagiaire of vrijwilliger". Hieronder gaan we in over wat het inhoudt voor de vrijwilliger. 

Wat betekent bewust roekeloos gedrag? Dit treedt op wanneer een vrijwilliger op de hoogte is van potentiële gevaren en desondanks bewust risico's neemt. In dit geval is het de verantwoordelijkheid van de organisatie of werkgever om de vrijwilliger voor te lichten over de gevaren en methoden om risico's te beperken. De vrijwilliger moet op zijn beurt deze risico's minimaliseren en zich aanpassen aan veranderende werkomstandigheden. 

Onbewust roekeloos gedrag bestaat ook. Dit doet zich voor wanneer een vrijwilliger zich niet bewust is van de gevaren waaraan hij wordt blootgesteld. In dergelijke gevallen is de organisatie, werkgever of leidinggevende altijd verantwoordelijk. Het is de plicht van elke organisatie om betrokken personen op de hoogte te brengen en te houden van mogelijke risico's tijdens hun werkzaamheden, wat wordt aangeduid als "zorgplicht". 

 Zorgplicht 

De zorgplicht is van toepassing op alle personeelsleden in een organisatie, inclusief werknemers, stagiaires en vrijwilligers. Het is belangrijk om te benadrukken dat organisaties geen onderscheid mogen maken tussen deze groepen. Ook vrijwilligers moeten bekend zijn met huis- en veiligheidsregels, deelnemen aan ontruimingsoefeningen, gebruikmaken van goedgekeurde arbeidsmiddelen en beschikken over persoonlijke beschermingsmiddelen. 

Het is een gedeelde verantwoordelijkheid om een veilige werkomgeving te creëren en te handhaven, waarin elke persoon zich bewust is van zijn of haar rol in het waarborgen van de veiligheid en het welzijn van anderen. 

Verschillen tussen werknemer, stagiaire en vrijwilliger 

De verschillen in verantwoordelijkheden tussen werknemers, stagiaires en vrijwilligers worden bepaald door de gezagsverhoudingen. Dit in combinatie met de uitvoering van ernstig risicovolle werkzaamheden, waarbij er kans is op blijvend psychisch of lichamelijk letsel. 

• Werknemer: Als werknemer kan je verplicht worden om zelfstandig ernstig risicovolle werkzaamheden uit te voeren. De werkgever moet ervoor zorgen dat er een wettelijk verplichte Risico-Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) wordt uitgevoerd en dat er maatregelen worden genomen om de risico's voor jou als werknemer te minimaliseren. 
• Stagiaire: Als stagiaire mag je onder toezicht ernstig risicovolle werkzaamheden uitvoeren als onderdeel van je opleiding. Dit kan alleen als je toezichthouder in staat is om direct in te grijpen indien nodig. Het is belangrijk dat de werkzaamheden geanalyseerd zijn op mogelijke gevaren via een RI&E en dat de vereiste risico beperkende maatregelen zijn toegepast. 
• Vrijwilliger: Als vrijwilliger ben je niet verplicht om taken uit te voeren en mag je geen ernstig risicovolle werkzaamheden verrichten, zelfs niet onder toezicht of op eigen initiatief. Hierdoor is een RI&E niet wettelijk verplicht bij de inzet van vrijwilligers, hoewel het soms wel aan te raden is. 

Korte Samenvatting: 

• Voor Vrijwilligers: Werkzaamheden met kans op ernstige risico's zijn verboden en er is geen verplichting tot taken. 
• Voor Werknemers: Werkzaamheden met kans op ernstige risico’s zijn alleen toegestaan na een RI&E en inzet van afgesproken risico beperkende maatregelen. 
• Voor Beide: Er is een zorgplicht voor zaken zoals psychosociale arbeidsbelasting (PSA), toegang tot vertrouwenspersonen, taakaanpassingen, naleving van werk- en rusttijden, beschikbaarheid en gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen, en melding van ongevallen. Ook moet er altijd onmiddellijk een ongeval gemeld worden bij NLA (Arbeidsinspectie) als er sprake is van een ziekenhuisopname, blijvend letsel of een ongeval met dodelijke afloop. 

Hoe verder? 

Bert biedt graag zijn hulp aan voor maatschappelijke organisaties via workshops, praktijkvoorbeelden en/of het beantwoorden van vragen om te helpen bij het nemen van preventieve maatregelen. Heb je vragen over dit onderwerp? Neem dan contact op met Bestuurdersacademie Apeldoorn via [email protected] of bel: 055 - 52 70 581 (algemeen) en vraag naar Roos Korteweg of Linda Wildenberg.